İklim değişikliği düşük enlemlerde ürün çeşitliliğini tehdit ediyor

İklim değişikliği, sadece artan sıcaklıklar ve ekstrem hava olaylarıyla sınırlı değil; aynı zamanda yiyeceklerimizi nasıl etkilediğiyle de ilgili. Nature Food dergisinde yayınlanan yeni bir çalışma, küresel ısınmanın özellikle ekvatora yakın bölgelerde yetiştirebileceğimiz tarım ürünlerinin çeşitliliğini ciddi şekilde etkileyebileceğini ortaya koyuyor.

Her tarım ürünü belirli iklim koşullarında en iyi şekilde büyür. Bu koşullar, sıcaklık, yağış ve kuraklık gibi faktörleri içerir. İlgili araştırma, "Güvenli İklim Alanı" (Safe Climatic Space - SCS) kavramını kullanarak, 30 önemli tarım ürününün hangi koşullarda başarıyla yetiştirilebileceğini belirliyor. Ardından, 1.5°C’den 4°C’ye kadar farklı küresel ısınma senaryoları altında bu güvenli alanların (SCS) nasıl değişeceğini modelleyerek, mevcut üretim alanlarının gelecekteki iklim koşullarına uyum sağlayıp sağlayamayacağı değerlendiriliyor.

Çalışma, ekvatora yakın düşük enlem bölgelerinde, küresel sıcaklık artışının mütevazı bir seviyede bile mevcut tarımsal üretimin büyük bir kısmını optimal büyüme koşullarının dışına itebileceğini gösteriyor. Özellikle:

• 2°C'lik ısınma altında, bu bölgelerdeki mevcut üretimin %10-31’i güvenli iklim alanının dışında kalabilir.
• 3°C'lik ısınma ile bu oran %20-48’e yükselebilir.

Bu, söz konusu bölgelerde yetiştirilebilecek ürün çeşitliliğinin azalacağı anlamına geliyor. Ayrıca 2°C’lik ısınma ile küresel tarım arazilerinin %52’sinde ve 3°C’lik ısınma ile %56’sında potansiyel tarım ürünü çeşitliliği düşebilir.

Ancak her yer için kötü haber yok. Ekvatordan uzak, orta ve yüksek enlem bölgelerinde potansiyel ürün çeşitliliği artabilir. Bu bölgelerde tarımsal üretimi çeşitlendirme fırsatı bulunabileceği anlamına geliyor ve iklim değişikliğine uyum için bir umut ışığı sunuyor.

Küresel ve bölgesel düzeyde potansiyel ürün çeşitliliğinde meydana gelecek değişiklikler ile özellikle ekvator yakınlarındaki alanlarda ciddi azalmalar, kuzey bölgelerinde ise artışlar öne çıkıyor.

Düşük enlem bölgelerindeki ürün çeşitliliğindeki azalma endişe verici, çünkü bu alanlar genellikle tarıma ve gıdaya büyük ölçüde bağımlı olan gelişmekte olan ülkeleri içeriyor. Çeşitliliğin azalması, gıda sistemlerini zararlılara, hastalıklara ve iklim değişikliğinin diğer etkilerine karşı daha kırılgan hale getirebilir. Bu da gıda güvenliği sorununu artırabilir.

Öte yandan, yüksek enlemlerdeki çeşitlilik artışı umut verici. Bu bölgeler, küresel gıda arzını dengelemek için daha geniş bir ürün yelpazesi yetiştirebilir. Ancak bu, küresel iş birliği, bilgi paylaşımı ve belki de gıda ticaret politikalarının yeniden düşünülmesini gerektiriyor.

Küresel ısınma ilerledikçe, tarımın dünya haritası yeniden çiziliyor. Bu değişimleri anlamak, dirençli ve sürdürülebilir gıda sistemleri geliştirmek için kritik öneme sahip. Bu durum çiftçiler, politika yapıcılar ve araştırmacıların iklime dayanıklı ürün çeşitleri geliştirme, sulama sistemlerini iyileştirme, tarım uygulamalarını çeşitlendirme-iyileştirme, risklerin ve riskli bölgelerin tespit edilmesi gibi uyum stratejileri üzerinde birlikte çalışmalarını gerektiriyor.

• Heikonen, S., Heino, M., Jalava, M. et al. Climate change threatens crop diversity at low latitudes. Nat Food (2025). https://doi.org/10.1038/s43016-025-01135-w
• https://www.nature.com/articles/s43016-025-01135-w/figures/1
• https://www.nature.com/articles/s43016-025-01135-w/figures/5
• https://www.nature.com/articles/s43016-025-01135-w/figures/4
• Photo by Boudewijn Huysmans on Unsplash
• Photo by Shayan Ghiasvand on Unsplash